Zagłębie koszykarskie

Rudnik nad Sanem i jego okolice to "zagłębie wikliniarstwa" europejskiego i polskiego w dobie współczesnej, a samo plecionkarstwo jest tak stare jak ludność. Trudno precyzyjnie określić, kiedy w naszym mieście rozwinęło się koszykarskie rzemiosło. Wiadomo jedynie, że było to na pewno w II połowie XIX wieku. Znacznie prostsze jest wyjaśnienie przyczyny, dla której stało się to akurat tutaj. Powód to brak przemysłu, a jak wiadomo z samego rolnictwa trudno było wyżyć,

gdyż słabe okoliczne ziemie dawały nędzne plony. Za to na brzegach Sanu rosła wiklina, która doskonale nadawała się do wyrobu koszy, koszyków, kufrów i innej galanterii. W 1970 roku Rudniczanie obchodzili 100 rocznicę istnienia przemysłu koszykarskiego w naszym rejonie. Datę tą wybrano dlatego, że sto lat wcześniej w 1870 roku, austriacki hrabia FERDYNAND HOMPESCH skierował na nauki do Wiednia kilkunastu rudnickich rzemieślników. Hrabia - właściciel Dóbr Rudnickich , został zauroczony tutejszymi wyrobami wikliniarskimi spotykanymi nawet w Wiedniu. Postanowił wiec rozwijać i unowocześniać produkcję,. Źródła historyczne mówią, że do stolicy monarchii austriacko-węgierskiej pojechał między innymi: Walenty Gancarz, Kazimierz Wałęga, Karol Koszałka, Jan Socha, Franciszek Sikora i inni. Po powrocie Ci mieszkańcy zdobytą wiedzę zaczęli przekazywać innym. Przyczynili się też do nauki tego zawodu chałupników - chłopów z okolicznych wiosek. Od tego czasu następuje dynamiczny rozwój wikliniarstwa w tym zakątku ówczesnej Galicji. Z nich też można wyczytać, że hrabia Hompesch jeszcze w 1878 roku sprowadził do Rudnika dwóch nauczycieli i założył szkołę koszykarską. W źródłach historycznych można wyczytać, że w okresie międzywojennym koszykarstwo było podstawowym zajęciem dla 10 tysięcy chałupników z Rudnika i okolicznych wiosek. Z biegiem lat rzemiosło koszykarskie przyjmowało formy organizacyjne na wzór cechów rzemieślniczych. W 1919 roku miejscowa wytwórnia przyjęła nazwę Rudnicka Fabryka Wyrobów Koszykarskich w Rudniku nad Sanem. Przy czym produkcja zorganizowana była wyłącznie w systemie nakładczym. Utworzyły się ośrodki wyspecjalizowane w zakresie wytwarzania poszczególnych wyrobów i tak : - w Tarnogórze wytwarzano kosze maglowe, - w Łowisku na brudną bieliznę-bieliźniaki, - w Bielinach - kufry - w Kopkach drobną galanterię wiklinową i meble, - w Łętowni - kosze miastowe, a w Ulanowie walizki i szampanówki Za zabawną scenę w historii koszykarstwa należy uznać fakt, że Ordynat łańcucki Alfred Potocki wyroby wikliniarskie z Rudnika spotkał nawet w Afryce. Po powrocie z Afryki Ordynat zakupił większą ilość mebli z Rudnika na łańcucki zamek. Jak we wszystkich zawodach tak też i w wikliniarstwie należało mieć "papiery" wykwalifikowanego fachowca; co nie było ani prostą ani łatwą sprawą, zarówno w okresie monarchii jak też po odzyskaniu niepodległości. Nauka zawodu trwała do dwóch lat. By wykonać denko koszyka, które swą jakością zadowoliłoby mistrza, należało "trenować" co najmniej pół roku. Praca odbywała się w systemie nakładczym, a gotowe wyroby wolno było kupować tylko od majstrów. Handel wyrobami wiklinowymi był zdominowany przez Żydów. Oni rozprowadzali je do wielu krajów, na obie półkule. Tak było do wybuchu II wojny światowej. Ale tradycje koszykarskie są nadal żywe zarówno w Rudniku jak i w okolicznych wioskach. W okresie powojennym rudnicki ośrodek koszykarski obejmował powiaty: niżański, leżajski, częściowo kolbuszowski i biłgorajski. W dzisiejszej rzeczywistości powiaty te mają nadal wikliniarskie tradycje. W pierwszym okresie po wyzwoleniu produkcję wikliniarską i jej zbyt, głównie na rynki krajowe,przejmują organizacje spółdzielcze i prywatne, jak: - Związek Producentów Wikliny "Wierzba", - Spółdzielnia Wytwórców Koszykarskich, - "POLBLASK" - Spółka Staffa - Frankowski W 1948 roku utworzyła się na bazie Związku Producentów Wikliny "Wierzba", Spółdzielni Wytwórców Koszykarskich oraz Spółdzielni w Bielinach "Koszykarska Spółdzielnia Pracy "Jedność" w Rudniku nad Sanem. W tym samym czasie na terenie Rudnika powstało Przedsiębiorstwo Państwowe "Polska Wiklina", które również organizowało produkcję wikliniarską systemem chałupniczym. W okresie powojennym były próby utworzenia dwóch oddzielnych ośrodków dla przemysłu wikliniarskiego - Ośrodka rozwoju bazy surowca ( wikliny ) i jej uszlachetniani w woj.poznańskiem i wrocławskim; - ośrodka przetwórstwa z już uszlachetnionej wikliny bez zaplecza surowcowego - ośrodek rudnicki. Plany te nie powiodły się a w latach 60-tych rudnicki przemysł wikliniarski miał 496 ha plantacji wikliny. Założenie plantacji wikliny pociągnęło za sobą uruchomienie własnych zakładów przetwórstwa wikliny. W latach siedemdziesiątych z przetwórstwa i wyrobów wiklinowych utrzymywało się 5400 pracowników ( w swerze utrzymania plantacji i przygotowania surowca 2360 oraz 3040 w koszykarstwie) łącznie z chałupnikami. Ogromny wzrost zatrudnienia związany był z: - własnym surowcem pochodzącym z plantacji chałupników, gdzie metodami tradycyjnymi był przygotowywany do przerobu, - tradycjami rodzinnymi przechodzącymi na pokolenia, - uruchamianiem nowych ośrodków chałupniczych. Szybki rozwój przemysłu wikliniarsko Ąprzyczynił się do tego, że Rudnik stał się jednym z największych ośrodków w kraju, zaś na rynkach zagranicznych w Europie i za Oceanem zdobywał światową sławę, dzięki jakości, solidności i artyzmowi swoich wyrobów. Należy podkreślić też znaczenie przemysłu wikliniarsko Ątylko Gminy Rudnik nad Sanem. Opierając się na bogatych tradycjach i doświadczeniach tutejszej ludności tradycje koszykarskie są ciągle żywe zarówno w Rudniku nad Sanem jak i okolicznych wioskach. Tutejsze wyroby ciągle cieszą się wysoką marką na rynkach światowych. Ich wytwarzaniem zajmują się całe rodziny, które przekazują plecionkarski fach z pokolenia na pokolenie. Praca odbywa się tylko chałupniczo w ramach współpracy z eksporterami i hurtownikami z terenu miasta i gminy. Czy koszykarski fach zaginie? - zadano sobie pytanie w latach 80. Dziś kiedy rynek pracy zawodowej jest coraz węższy Rudnik i okolice nadal "górują". Choć grób hrabiego Ferdynanda Hompescha znajduje się na Morawach to pamięć o człowieku, który przyczynił się do rozwoju koszykarstwa była i jest żywa. Na rudnicki rynek po wielu perypetiach wróciło popiersie hrabiego. Jego nazwisko na też jedna z ulic w mieście. Ze względu na obca pisownie wielu ludziom trzeba opowiedzieć część historii koszykarstwa aby wiedzieli kim był hrabia Hompesch.

Wyroby wikliniarskie

Z wykliny wytwarza się wiele pięknych przedmiotów. Są nimi na przykład:
- meble wiklinowe
- różnego rodzaju ozdoby
- kosze wyklinowe.








W razie jakiś pytań bądź niejasności proszę o kontakt na maila: rmisiak13@gmail.com

Fryderyk Hompesch

Hompesch założycielem koszykarstwa w Rudniku.

Hrabia Fredynand Hompesch chociaż z pochodzenia był Austriakiem bardzo zasłużył się dla miasta i jego mieszkańców. Był to człowiek bardzo dobry i opiekuńczy, pełen inicjatywy dla miejscowej ludności.
Dowodem tego było bezpłatne przydzielanie drewna na budowę po wielkim pożarze miasta w 1896 roku.
Jemu przypisuje się w dużej mierze budowę linii kolejowej z Rozwadowa do Przeworska prowadzącej przez Rudnik i budowę drogi bitej do Leżajska. Z jego inicjatywy i za jego staraniem rozwinął się przemysł koszykarsko - wikliniarski w Rudniku. Galicja w latach siedemdziesiątych była najbardziej zacofaną pod
względem ekonomicznym dzielnicą Polski porozbiorowej. Kraj żył niemal wyłącznie z rolnictwa, a na ziemi rudnickiej była prawdziwa galicyjska bieda.
Uboga ludność szukała zarobku i chleba w wyjazdach sezonowych na "saksy" do Niemiec, do U. S. A.
i do Kanady. Gospodarstwa tutaj były małe i rozdrobnione, a ziemia licha. Brak było przemysłu, który mógłby dawać zatrudnienie tysiącom ludzi bez pracy. Dziennik informacyjno polityczny wydawany w Krakowie "Czas"
w części literacko - artystycznej w 1855 r. zamieścił artykuł o Rudniku: "Obrazek z Rudnika nad Sanem" -
oto jego fragment:

"Miasteczko biedne, mieszkańcy biedni, kościółek drewniany, lichy, bożnica żydowska także drewniana,
ale gmina cała bogata w wiarę i zakon". Hompesch widział ludzką biedę w Rudniku i okolicznych wioskach.
Zauważył, że nad Sanem rośnie dużo wikliny, z której można wyplatać i sprzedawać kosze. Należy tylko zorganizować i przeszkolić przyszłych koszykarzy. W 1872 - 73 r. wysłał na własny koszt na naukę do Wiednia pięciu młodych chłopaków z Rudnika. Po powrocie młodzi koszykarze: Jan Ryński, Jan Gancarz, Karol Koszałka, Marcin Madej, Franciszek Konior, Franciszek Pawłowski rozpoczęli przekazywanie techniki koszykarskiej innym ludziom. W 1878 r. założył Hompesch w Rudniku szkołę koszykarską. Szkoła ta wyuczyła setki ludzi zawodu koszykarskiego. Zaczęło się rozwijać koszykarstwo - chałupnictwo, a w domach przy koszykach pracowały całe rodziny. Koszykarstwo z Rudnika przeniosło się na wioski: Kopki, Stróża, Tarnogóra, Bieliny, Jeżowe, Łętownia
i inne miejscowości. Rudnik stał się dużym ośrodkiem produkcji meblarsko - koszykarskiej a wyroby jego sprzedawano w wielu krajach Europy i świata za pośrednictwem domów handlowych w Wiedniu i Pradze.

Z podziwem i wdzięcznością odnoszono się do hr. Hompescha - twórcy przemysłu wikliniarskiego w naszym mieście. O Hompeschu wśród mieszkańców starszego pokolenia zachowały się liczne wspomnienia. Do dnia dzisiejszego krąży o nim wiele anegdot i plotek. Mówiono o nim, że w swoich lasach urządzał wspaniałe polowania, na które zapraszał gości z sąsiednich majątków. Po udanym polowaniu w domku myśliwskim pod Groblami wesoło ucztowano, a obowiązki gospodyń pełniły piękne dziewczęta z okolicznych wiosek.
Były one później suto wynagradzane w postaci darowizn ziemi, drzewa na budowę domu, oraz licznego żywego inwentarza. Hompesch miał również wielką fantazję. Ze znajomymi robił różne zakłady, które zawsze wygrywał. Między innymi założył się, że przepłynie na koniu przez San wiosną, kiedy był największy poziom wody. Innym razem założył się kto szybciej przejedzie pewną ilość kilometrów - pociąg, czy on na koniu.
Podczas rozgrywania jednego z takich zakładów w 1897 roku Hompesch przeziębił się, dostał zapalenia płuc
i zmarł w Wiedniu. Pochowany został w swoim majątku w Jasłowicach na Czeskich Morawach.

W 1904 roku mieszkańcy miasta ufundowali założycielowi koszykarstwa pomnik - popiersie Ferdynanda Hompescha. Popiersie wykonał artysta rzeźbiarz Juliusz Bełtowski z Rzeszowa. Odsłonięcie odbyło się bardzo uroczyście. Na centralnym placu na rynku zebrało się dużo ludzi z miasta i okolicy. Grała orkiestra, były przemówienia, a dzieci szkolne śpiewały piosenkę ułożoną przez ich nauczyciela: "Choć obcego pochodzenia byłeś Naród polski polubiłeś..."

ZNISZCZENIE MIASTA Dzień 6 czerwca 1896 roku zapisał się w historii naszego miasta. Dnia tego wybuchł wielki pożar, który zniszczył 70% zabudowy miasta. Jego zachodnia część spłonęła doszczętnie. Spalonych zostało dwoje ludzi, 174 domy, stodoły, stajnie, budynki gospodarcze, inwentarz, narzędzia rolnicze. Po tym pożarze proboszcz rudnicki karmił strawą pogorzelców na cmentarzu kościelnym przez cały tydzień. Rozpisywał odezwy w dziennikach krajowych i zagranicznych o pomoc dla ludzi z Rudnika. Otrzymał 16.000 zł, oprócz tego dużo odzieży, bielizny i żywności, które rozdawał biednym. Część zebranych pieniędzy obrócono na odbudowę miasta. Dużej pomocy udzielił ludziom hr. Hompesch. Dawał on pieniądze na drzewo i furmanki na wywózkę drzewa ze swoich lasów. Miasto zaczęło się odbudowywać według planu zleconego przez Hompescha.

wikliniarwtwo

Wikliniarstwo - rękodzieło polegające na wyrobie przedmiotów ozdobnych i użytkowych (koszy, naczyń, mebli, zwłaszcza ogrodowych i plażowych, nawet płotów i ścian) za pomocą zaplatania wikliny. Ze względu na łatwą dostępność i obróbkę materiału uważane jest za jedno z najstarszych rzemiosł.